درس پنجم–اقسام استدلال استقرائی
مقدمه:
۱–کسی که شب نخوابیده باشد مانند باتری ای است که شارژ آن تمام شده باشد؛ بنابراین به خواب کافی نیازدارد.
۲–هر بار که شبها به میزان کافی نخوابیده ام،در طول روز خسته بوده ام؛ بنابراین به خوابکافینیاز دارم.
۳–من انسان هستم و هر انسانی به خواب کافی نیاز دارد؛ بنابراینبه خواب کافی نیاز دارم.
استدلال نخست از یک تشبیه استفاده کرده است که ممکن است مورد مناقشه قرارگیرد.
استدلال دوم از چند تجربه به این نتیجه دست یافته است
استدلال سوم از قانونی کلی درباره نیاز بدن به این نتیجه رسیده است.
به استدلال های زیر توجه کنید:
۱–میدانیم که برای رفتن به دانشگاه بایددیپلم بگیریم وحمیددانشجو است.بنابراین نتیجه میگیریم که اودیپلم دارد–
۲-رانندهماهری رادرنظربگیریدکه بارهاتوانسته است درشرایط خطرناک خودروی خودراکنترل کند.بنابرایننتیجهمی گیریم که اوهیچ گاه
باکسی تصادف نخواهد کرد.
در مورد نخست، نتیجه به دست آمده ضرورتا ً صحیح است؛ اما در مورد دوم این نتیجه قطعی نیست.
براین اساس استدلال ها را به دو دسته زیر تقسیم می کنند:
۱–استدلال قیاسی که در آن مقدمات ،ضرورتاً نتیجه را در پی دارند.
۲–استدلال استقرایی که در آن مقدمات، از نتیجه حمایت نسبی می کنند.
اکنون به استدلال های استقرائی زیر توجه کنید:
۱–گوشی تلفن جدیدی که به بازار آمده است، ظاهری شبیه گوشی من دارد؛ بنابراین باید امکانات وبرنامه هایآن نیز با
گوشی من یکسان باشد.
۲–هربار که از این نوع پارچه استفاده می کنم، چرخ خیاطی من درست کارنمی کند؛بنابراین چرخ
خیاطی من نمی تواند با این نوع پارچه کار کند
۳–دراین موقع ازروز،چراغ خودروهایی که دراین جاده کوهستانی ازطرف مقابل
می آیندروشن است؛بنابراین احتمالاًدر جلوی ما تونل وجود دارد.
نتیجه تمامی این استدلال ها قطعی نیست،اما در آنها از سه نوع استقرای متفاوت استفاده شدهاست.
درمورد نخست حکم یک نمونه را به دلیل مشابهت ظاهری به مورد دیگر سرایت داده ایم.( استقرایی تمثیلی)
درمورد دوم با بررسی چند نمونه پارچه، حکم خود را به نوعی پارچه تعمیم دادهایم.( استقرایی تعمیمی)
درموردسوم با دیدن روشن بودن چراغ خودروهادرروز وکوهستانی بودن جاده،بابررسی احتمالات مختلف،بهترین تبیین ازاین
پدیده بیان شده است.( استقرایی استنتاج بهترین تبیین)
اقسام استقرا:
-۱استقرای تمثیلی۲–استقرای تعمیمی۳–استنتاج بهترین تبیین
۱–استقرای تمثیلی:استقرای تمثیلی استدلالی است که برای رسیدن به نتیجه ازتمثیل استفادهمی کند
درصورتی که ازمقدمه ای جزئی به دلیل مشابهت ظاهری باامری دیگربه نتیجۀجزئی دیگری دست یابیم ،درتمثیل حکم یک
امر جزئی را به امرجزئی دیگری به دلیل شباهت ظاهری ،تسرّیمی دهیم.
ساختار استدلال تمثیلی :
تمثیل معمولا یک مقدمه دارد و آن موضوع واحد جزئی است که ما آن را می شناسیم ، مثلا میدانیمکه قند یکجسم سفید
وشیرین است . حالا ممکن است جسم دیگری را ببینیم که آن هم سفید است(مثلا یک قرص) . بعدنتیجهبگیریم کهقرص
هم شیرین است
ارزش واعتبار تمثیلوحیطۀ کاربردتمثیل:
استدلالی ضعیفی است .یعنی نمی شود روی نتیجه اش حساب باز کردمثلا سگ وگرگ خیلی به هم شبیه انداما یکیدرنده
ودیگری بی خطر است.با این که تمثیل نتیجۀ قطعی ندارد امّادر حوز ه های مختلف ازآن استفاده میشود
:
۱–تمثیل یکی از روشها در توضیح و فهم مطالب است.
۲–درعلوم مختلف از مشابهت میان پدیده های مختلف برای توضیحبهتر مطالب استفاده می کنند.
۳–درادبیات:تمثیل درادبیات همان تشبیه است.آثارادبی همچون کلیله ودمنه،مرزبان نامه ومنطقالطیرآکنده ازداستانهای تمثیلی
هستند
۴–درروان شناسی:بسیاری ازمشاوران و روانشناسان برای بهتر بیان کردن نظرخود، داستان مراجعه کننده دیگریرابرایتان نقل
می کنندکه مشکل مشابهی داشته است.و بابه کار بستن راه حل آن مشاور توانسته است مشکل خودرا حلکند.
۵–درصنایعهوایی:خلبانهامراحلی ازتمرینات خود رادر دستگاه های شبیه ساز پرواز،انجام میدهند.
مغالطه«تمثیل ناروا:»استقرا تمثیلی می تواندمنجربه مغالطه شودکه آن رامینامند.یعنی اگرشباهتمیاندوامربسیارکم
باشدوماباتوجه به آن شباهت اندک،حکم یکی رابه دیگری سرایت دهیم،دچارمغالطه شده ایم،حال چه عمدی باشدوچه
غیرعمدی به عنوان مثال:یکی ازراههای معروف برای فروش محصولات است.مثلابرخی تولیدکنندگاناسم یاظاهر
محصولاتمعروف درست می کنندتا کالایشان فروش رود. به عنوان مثال برخی از شرکت هانام یا نشانه ای مشابه
شرکتی معتبرانتخابمی کنند تا افراد گمان کنند که تولیدات آنها نیز ازنظر کیفیت مشابهآن شرکتمعتبر است
.معمولا ً هنگامی که نام شیرینیفروشی یاسوغات محلی دریکی ازشهرها معروف می شود،سایر شرکتها ازنام آنها
استفاده می کنند یا نامی مشابه آنها درستمی کنند.
–پس در هنگام استفاده از تمثیل باید بهاقسام آنتوجه کنیم:
۱–تمثیل قوی:هرچه قدروجوه اختلاف کم ووجوه شباهت زیادباشدتمثیل قوی است. مثال :چون با خودرویشخصی به راحتی
رانندگی می کنم.،پس می توانم با کامیون هم رانندگی کنم.امّا نتیجۀ آن هیچ گاه قطعی نیست.
۲–تمثیل ضعیف:هرچه قدراختلاف زیادووجوه شباهت کم باشدتمثیل ضعیف است. مثال:دل دردامروزمخیلی شبیه علائم
پسرعمویم است،بنابراین بهتر است من هم داروهای اورامصرف کنم.
۱–چون با خودروی شخصی به راحتی رانندگی می کنم، پس می توانم با کامیون هم به راحتی رانندگی کنم.
۲–دل درد امروزم خیلی شبیه علائم بیماری پسرعمویم است؛ بنابراین بهتر است من هم داروهایاو رامصرف کنم.
در این دو مثال بخوبی مشخص می شود که استدلال تمثیلی استدلالی ضعیف است و نتایج آن احتمالی است.چرا کهبه صرف
مشابهت ظاهری میان دو امرجزئی نمی توان احکام یکی را بردیگری تسری داد.هرچه وجوه مشابهت میاندو امر بیشتر باشد،
استقرای تمثیلی قوی تر است؛ اما نتیجه آن قطعی نیست.
برای مقابله با مغالطه تمثیل ناروا، می توان از دو روش استفاده کرد:
۱–توجه به وجوه اختلاف؛به عنوان مثال اگر کسی بگوید:کتابهایقدیمی مانند کالای خوراکیهستندکهتاریخ مصرف آنها
گذشته است؛ بنابراین قابل استفاده نیستند می توانیم بگوییم: ما داریم درباره کتاب صحبتمی کنیم که محصول تفکر بشر
است نه درباره مواد خوراکی. سپس به برخی از جنبه هاد اختلاف میان دو امراشاره کنیم و بگوییم:برخی از کتابهای قدیمی
جزو میراث فکری بشرند و مطالب آنها هنوز صحیح هستند
.
۲–یافتن استدلال تمثیلی مخالف؛راه دیگرمقابله بااستدلال تمثیلی غلط،یافتن تمثیلی مخالفباآن است؛مثلاًدررداستدلال
فوق می توان گفت: خیر، کتاب های قدیمی مانند اشیای قدیمی ارزشمندی هستند که باید به دقتاز آنها نگهداریکرد.
نکته مهم: نتیجۀ تمثیل همواره احتمالی است نه قطعی .
استدلال استقرای تمثیلی در یک نگاه:
۱–از جزئی به جزئی است
-۲یک مقدمه دارد.
۳–وجه تشابه باعث این نوع استدلال می شود.
-۴استدلالی ضعیف است.
۵–نتیجه اش احتمالی است.
۶–در علوم مختلف کاربرد دارد .
۷–روشی برای توضیح وفهم مطالب است.
۸–همان تشبیه در ادبیات است.
۲–استقرای تعمیمی:
استدلالهای زیر را بررسی کنید و بگویید آیا نتایج گرفته شده صحیح اند؟
۱–دوتن ازدوستان من فارغ التحصیل رشته جغرافیاهستنداماشغل مرتبطی پیدا نکرده پس رشته جغرافیابازارکارندارد.
۲–پس ازگذشت یک ماه هنوزعوارض جانبی از این داروگزارش نشده؛ پس،این دارو عوارض جانبی برای شماندارد.
دراستدلال های فوق بامشاهده چندموردجزئی،حکمی کلی به دست آمده است امااین استدلالهاچندانقوینیستند؛زیرا ممکن
است بسیاری دیگردررشته جغرافیاشغل های مرتبطی پیدا کرده باشندیاپس ازگذشت چند سال،عوارضجانبی دارو مشخص
شود.این دو استدلال ازموارد نخست قویتر هستند؛اما آیا یقین آورند؟دراستقرای تعمیمی،تک تکجامعهآماری رابررسی نمی
کنیم وازنمونه های تصادفی استفاده می کنیم.مبنای استقرای تعمیمی براساس تخمین بنا شده است ونمی توان نتیجه یقینی
دیدگاهتان را بنویسید